Kijken met andere ogen

Het begon met een telefoontje van een goede vriendin. Ze vertelde een verhaal over gymschoenen, een briefje van school en een moeder die niet meer wist hoe ze verder moest. Het verhaal raakte me meteen. Het zette me aan het denken over hoe we op scholen vaak handelen vanuit wat wij denken dat het juiste is. Maar hoe weet je nu eigenlijk of je werkelijk het goede doet?

Het briefje

Mijn vriendin werkt als vrijwilliger bij een voedselbank in haar woonplaats, een middelgroot dorp in het oosten van het land. Enige tijd geleden, belde ze me met het verhaal van een moeder die bij haar aanklopte. Haar zoontje mocht niet meedoen met gym omdat hij geen gymschoenen had. De school had een briefje meegegeven met de mededeling dat hij schoenen moest hebben, ook voor zijn eigen veiligheid.

Voor de moeder voelde het als een muur van onbegrip. Ze had het geld er niet voor, durfde niet naar school te gaan om dat uit te leggen en voelde een diepe schaamte. Mijn vriendin regelde uiteindelijk de schoenen en wat gymspullen. Toen ze het vertelde, hoorde ik geen boosheid maar vooral verbazing. ‘Waarom neemt de school niet even contact op om te vragen wat er aan de hand is.’

Door welke bril kijken we

Hoewel het uiteindelijk dus allemaal geregeld is, was het echte verhaal daarmee niet opgelost. De schaamte, het gevoel niet gezien te worden, de onzichtbare armoede in een ogenschijnlijk welvarend dorp, dat was daarmee niet weg. Het gaat hier dan ook niet om die ene school of dat ene briefje. Het gaat over de bril waardoor wij soms kijken.

Het verhaal liet me niet los en bracht me terug bij waar het in ons vak werkelijk om draait. Goed onderwijs voor alle kinderen in de breedste zin van het woord. De vraag is of we ons bij wat wij het goede vinden bewust zijn van de aannames die we maken en de regels die we volgen. Daarmee verliezen we soms het zicht op wat de ander echt nodig heeft, terwijl juist dat de kern van ons werk is.

Iedereen in dat schoolteam zal gedacht hebben dat ze het goede deden. Immers, gymmen op je blote voeten is niet fijn en ik snap ook de opmerking over veiligheid. Je hebt een drukke dag en tussendoor schrijf je als leerkracht even een briefje voor de ouder om haar te helpen herinneren gymschoenen voor haar zoontje te regelen.

Als het een school in een achterstandswijk was geweest, had die leerkracht misschien met een andere bril gekeken naar de afwezige gymschoenen. Maar we hebben het hier over een school in een middelgroot dorp waar armoede wel degelijk aanwezig is, maar wat niet als eerste bij je opkomt. Althans, daar ga ik nu even vanuit. Dus hoe goed bedoeld ook, dat briefje loste niets op, het vergrootte eerder de kloof.

Dit is geen verwijt maar een moment van reflectie waar ik ruimte voor wil maken. Even stilstaan bij waarom je de dingen doet die je doet en of ze inderdaad het goede zijn, dat hoort ook bij leiderschap. Handelen we vanuit aannames of kijken we naar de mensen daarachter

Mijn eigen bril voorbij

Het deed me denken aan een leerkracht uit mijn team tijdens de coronatijd. Ze was er fysiek voor haar klas maar mentaal leek ze mijlenver weg. Ze reageerde kortaf, niet alleen naar mij, ook andere collega’s merkten het. Mijn eerste neiging was om te sturen op collegialiteit maar ik wist ook dat deze tijd extra spanning met zich meebracht. Dus toen de gelegenheid zich voordeed, bij een kop koffie, vroeg ik: “Je ziet er moe uit. Hoe gaat het met je?” Toen brak ze.

Haar partner was chronisch ziek. Dat wist ik niet. Ze had dit nooit gedeeld. Haar werk in de klas voelde als een constant risico, een gevaar voor thuis. Ze wilde er zijn voor de kinderen van haar groep maar voelde ook de angst om haar man nog zieker te maken. Het bizarre is dat corona dit zichtbaar maakte. Die collectieve angst creëerde ruimte om over zulke angsten te praten. Het was niet fijn maar het maakte de onzichtbare tweestrijd van collega’s wel bespreekbaar.

Welke bril zet jij op

We maakten duidelijke afspraken, zoals:

• Laat leerlingen eerst bewerkingen opschrijven, daarna mogen ze hun antwoorden checken.

• Dashboard niet delen met ouders of met de hele groep.

• Snappet als ondersteuning, niet als vervanging.

Het waren praktische afspraken, vanuit ons pedagogisch kompas. Maar langzaam zag ik de variatie terug in de klassen. De één deelde tóch de groepsresultaten, uit overtuiging dat transparantie motiverend werkt. De ander liet het opschrijven van tussenstappen los, deels door tijdsdruk, deels omdat de leerlingen de ruimte kregen, en stond er zelf niet bij stil dat het onderdeel van het leerproces was.

Mijn vraag “waarom?” kwam over als controle. Het echte gesprek over wat die keuzes doen met kinderen, met ons vak en onze pedagogische ruimte, vond eigenlijk niet plaats. Die subtiele spanning was voelbaar in de gangen, ook al sprak niemand het hardop uit.

Het gesprek dat we vergaten

En daar, in dat besef, ligt onze uitdaging. Natuurlijk snappen we allemaal de hectiek van de dag. De druk om zaken af te vinken. Het briefje is snel, het systeem loopt door. Maar als schoolleider voel je ook een andere roeping, namelijk die van de verbinding. Soms wringt dat. En die wrijving is niet fout. Het is een signaal. Het is de ruimte waarin we kunnen vragen vanuit welk perspectief we kijken. Dit is geen kwestie van goed of fout. Het is een kans om van perspectief te wisselen.

Drie vragen voor een perspectiefwisseling

1. De aannamevraag - In de hectiek van alledag, van welke ‘problemen’ gaan we steevast uit dat het een kwestie van onwil of gemakzucht is? Waar projecteren wij een oorzaak zonder te checken wat er echt speelt bij dat gezin, die collega, die leerling

2. De cultuurvraag - Hoe creëren we een sfeer waarin het veilig is om kwetsbaar te zijn? Waar een ouder wél met zijn of haar verhaal binnenloopt omdat ze voelen dat we niet oordelen en waar we aandacht hebben voor de ander

3. De perspectiefvraag - Kunnen we onszelf trainen om voordat we handelen één simpele vraag aan onszelf te stellen, bijvoorbeeld: ‘Zou er meer kunnen spelen dan wat ik nu zie’ Die ene vraag opent een andere wereld.

De Directeurskamer

Het verhaal van mijn vriendin is een geschenk. Het is een spiegel van buitenaf die ons helpt scherper naar ons eigen handelen te kijken. Het zet aan tot reflectie. Niet omdat het moet maar omdat het kan. Soms moeten we even uit onze directeurskamer stappen om te horen wat er in andere kamers wordt gezegd, zoals in dit geval bij de voedselbank. Alleen dan zien we echt wat er speelt

Dat is de kracht van zo’n verhaal. Het geeft erkenning voor de complexe werkelijkheid waarin we staan. En het biedt de mogelijkheid om even door een andere bril te kijken. Dat is wat ik hoop te bereiken in De Directeurskamer, een plek voor erkenning en voor een frisse blik. Daarom mijn vraag aan jou. Wanneer had jij zo’n moment dat je je realiseerde dat jouw bril jou het zicht een beetje ontnam. Wat zag je toen je van perspectief wisselde?

➡️ Deel een zin, een vraag of een herkenning via antoinette@praktischmetlef.nl.

➡️ Wil je jouw ervaring delen in een gastblog (anoniem mag ook)? Zo houden we de echte dilemma’s in het onderwijs levend.

➡️ Heb je een vraag of wil je sparren over een eigen casus? Neem contact op. Ik denk graag met je mee vanuit mijn ervaring en kan je adviseren over passende werkvormen.

Krijg nieuwe blogs direct in je inbox – kort, praktisch en herkenbaar