Morele dilemma’s in het onderwijs: wanneer ‘goed’ niet haalbaar is

Ik herinner me nog goed het verhaal van een collega-directeur, van toen ik net begon in het onderwijs. Het is me altijd bijgebleven. Het ging over een klassenindeling die al fout voelde vóórdat het schooljaar was begonnen. Ze kreeg de puzzel rond, maar het gevoel klopte niet. “Het kon niet anders, maar het klopte niet,” zei ze.

Met haar toestemming deel ik dit verhaal. De namen zijn anders, de details aangepast, maar de kern is hetzelfde. Want dit gaat niet alleen over haar. Dit gaat over ons. Over schoolleiders in het primair onderwijs die dagelijks klem zitten tussen wat goed voelt en wat haalbaar is.

Het morele dilemma: de klem tussen ideaal en de hectiek van de dag

Chris was een heerlijk joch uit groep 4. Enthousiast, leergierig, maar hij had voorspelbaarheid nodig. Een juf die hem begreep. Het probleem was niet Chris, maar de puzzel die gelegd moest worden.

Juf Ellen was ervaren, kundig, maar stug in haar aanpak. Herkenbaar? Iemand met kwaliteiten, maar niet de flexibiliteit voor een kind als Chris. Of misschien herken je jezelf weleens in die rol. En daar begon het morele dilemma.

Aan de ene kant: de cijfers. De formatie. De contracten en budgetten die geen ruimte lieten. Aanpakken en gaan. Tegenwoordig bepaalt het lerarentekort vaak wat mogelijk is. Aan de andere kant: het onderbuikgevoel. Het besef dat dit niet ging werken. De vraag: hoe lang houdt deze combinatie stand?

De escalatie: je ziet het aankomen maar kunt het niet keren

En inderdaad, het ging mis. Chris raakte gefrustreerd. Juf Ellen schoof, onbedoeld, het probleem naar hem toe. Ouders klaagden: "Waarom zit dat kind hier?" De ouders van Chris waren verdrietig en voelden zich niet gehoord. Het samenwerkingsverband en de IB'er gaven aan: deze situatie is niet haalbaar.

Het klassieke patroon: je ziet de bui hangen, maar de waan van de dag gunt je geen tijd om het schip te keren. Brandjes blussen is het enige wat rest. De machteloosheid is voelbaar. Voor iedereen

De les: geen geld, maar moed. Geen schuld, maar eigenaarschap.

Uiteindelijk vertrok Chris naar een andere school. Voor mijn collega voelde dat als een nederlaag. Maar ze zei iets wat bleef hangen: “De les was niet dat we meer geld nodig hadden. Het ging om de moed om eerlijk te zijn.

Jaren later was ik mijn collega daar zo dankbaar voor. Omdat zij haar verhaal deelde, was ik beter voorbereid op mijn eigen "Juf Loes" en "Mitchell". De formatiepuzzel kreeg ik niet voor elkaar zoals ik het wilde en wat het beste was voor Mitchell. De houding van de leerkracht was een extra uitdaging; Mitchell had al een label voordat hij überhaupt in haar klas zat, mede door haar eerdere ervaring met zijn oudere broer.

Samen met mijn IB'er, met wie ik de voorbereidingen trof, bespraken we de volgende stappen. Allereerst: het gesprek met de leerkracht vooraf. Cruciaal. We deelden wat we verwachtten, benoemden wat we zagen in haar aanpak (want wachten tot het zover is, dan ben je te laat). Daarna gingen we in gesprek met Mitchells ouders om de lijntjes kort te houden. We hielden de eerste weken de vinger aan de pols met observaties en extra ondersteuning, zodat de leerkracht ook werd gesteund in haar handelingsverlegenheid.

Dankzij de ervaring van mijn collega konden we een goede start maken. Het liep niet uit op een drama. Het was soms nog steeds pittig, maar we trokken samen op.

Laten we dat concreet maken. Wat betekent ‘moed’ en ‘eerlijkheid’ in de praktijk?

• Tegen ouders: Wees open over wat kan. "We plaatsen uw kind bij juf Ellen. We weten dat dit niet de ideale match is, maar binnen de ruimte die we nu hebben, is dit wat mogelijk is. We gaan er samen het beste van maken en monitoren het goed." Dit is geen zwakte, het is kracht. Het schept realistische verwachtingen.

• In het team: Stop met het doorschuiven van ‘makkelijke’ groepen. Geef leerkrachten eigenaarschap, steun en coaching wanneer het lastig wordt. Creëer tijd en ruimte voor het gesprek: "Hoe gaan we dit samen aanpakken?"

Dit verhaal gaat niet over een ‘moeilijk kind’ of een ‘slechte juf’. Die labels bestaan niet. We plakken ze vaak uit machteloosheid.

Het gaat over ons. Leiders die het beste willen, maar soms moeten accepteren dat ‘goed’ niet haalbaar is. En dat is oké. Sterker nog: dat hardop zeggen, is de eerste stap naar regie voeren.

Voorbij de herkenning: hoe zet jij de knop om?

Dit is De Directeurskamer. Een plek voor twijfel zonder oordeel. Herkenning is fijn, maar verschil maken begint bij actie

Daarom een vraag voor jou, naast het delen van je eigen verhaal:

Wat is de eerste, kleine stap die jij vandaag of morgen kunt zetten om meer ruimte te creëren voor dit gesprek in je team?

• Een open vraag in het teamoverleg? ("Welk dilemma houdt jullie wakker?")

• Een moment voor morele reflectie inplannen? (Bekijk bijvoorbeeld deze werkvormen voor morele reflectie)

• Eén gesprek waarin je eerlijk tegen een ouder bent over wat wel en niet kan?

Ik ben benieuwd naar jouw ervaring – deel het in één zin via contact. Door het bespreekbaar te maken, creëren we samen ruimte, rust in ons hoofd en (weer) plezier in dit prachtige vak. De reacties uit het veld helpen me bovendien bij het schrijven van mijn blogs en ervaringsverhalen.

#MoreelDilemma #SchoolleidersPO #Lerarentekort #PrimairOnderwijs #Leiderschap