Voor schoolleiders PO: gratis e-book 📥 Praktisch met Lef Wijzer
Praktische werkvormen voor morele reflectie, direct toepasbaar in jouw praktijk.
Hoe morele resonantie je helpt als schoolleider
Een werkvorm om stil te staan bij wat blijft doorwerken in jou als schoolleider
Soms blijft er iets hangen. Dat gevoel van morele spanning vertelt je dat je moreel kompas iets probeert duidelijk te maken.
Misschien is het een gesprek dat je niet loslaat.
Of een beslissing waar je nog aan denkt, ook al is het hoofdstuk al lang afgesloten.
Dat zijn geen losse momenten.
Het zijn signalen dat er iets van betekenis is geraakt.
De werkvorm Morele Resonantie helpt je om bij die trilling stil te staan.
Niet om het op te lossen, maar om te luisteren naar wat het zegt over jou als mens en leider.
Waarom deze werkvorm
Leiderschap in het onderwijs is relationeel werk. Elke beslissing raakt iemand: een leerling, een ouder, een collega, of jouzelf. En omdat die relaties ertoe doen, neem je daar iets van mee, bewust of onbewust.
Met deze werkvorm Morele Resonantie leer je dat niet als last te zien, maar als bron van wijsheid. Je gaat niet analyseren of oordelen, maar luisteren. Naar wat er onder de oppervlakte in beweging kwam. Zowel in je denken als je lijf, beiden als bron voor je morele besef.
Deze oefening vraagt geen uren, maar wel dat je er even écht bij bent.
Hij is gemaakt voor schoolleiders die hun leiderschap willen verdiepen door te onderzoeken wat situaties met hén doen.
Fase 1 - Verdiepen
Doel: Ruimte geven aan wat er gebeurd is, zonder oordeel.
Stap 1. Beschrijf wat er gebeurde (15 min)
Schrijf de situatie op alsof je een camera bent die alles waarneemt. Wat gebeurde er feitelijk, wie waren erbij, wat werd gezegd, wat was de aanleiding en het gevolg. Beschrijf ook de omgeving: waar speelde het zich af, hoe was de sfeer, wat zag of hoorde je nog meer. De kleine details helpen om het moment weer even tot leven te brengen.
Deze werkvorm helpt je om wat ruimte te creëren tussen jou en de emoties van dat moment. Je richt je puur op wat je zag, hoorde en voelde, zonder oordeel.
👉Waarom? Dit haalt de lading er even af. Je schept afstand en krijgt zicht op het geheel.
Aandacht voor je lijf ( 1–3 minuten)
Ademruimte: Adem 4 tellen in, 4 tellen uit, drie keer. Focus op het gevoel van je voeten op de grond of je rug tegen de stoel.
Scannen: Leg één hand op je borst, één op je buik. Voel waar spanning zit. Benoem het zachtjes: “Spanning in mijn schouders, knoop in mijn maag.” Gewoon zien, niet wegduwen.
Visualiseren: Stel je een veilige plek voor (bijvoorbeeld je kantoor na schooltijd, of een tuin) en leg de sensaties daar symbolisch neer.
Zoiets kun je je natuurlijk ook laten begeleiden. Ikzelf heb er veel baat bij om even een korte audio te luisteren en rustig in mijn lijf te zakken voordat ik verder schrijf. Voor wie dat prettig vindt, is het youtube kanaal van Denise van Beek echt een aanrader. Zelfs twee tot drie minuten luisteren kan al helpen om de spanning iets te laten zakken en weer rustig door te kunnen werken.
Stap 2. Voel wat er resoneert (10 min)
Sluit even je ogen en roep het moment weer op. Waar voel je iets in je lichaam? Misschien een knoop in je maag, spanning in je schouders of een druk op je borst. Beschrijf het zonder te proberen het te veranderen.
👉 Waarom? Spanning nestelt zich in het lijf. Door het te benoemen, maak je het hanteerbaar.
Sommige verhalen kunnen heel intens voelen. Een korte oefening kan helpen om in je lijf te blijven zonder overweldigd te raken.
3. Kijk naar de relaties (10 min)
Welke zorgrelaties speelden hier een rol? Waar voelde jij de verantwoordelijkheid? En waar voelde je dat je misschien tekortschiet?
👉 Waarom? Morele spanning komt vaak voort uit betrokkenheid. Niet omdat je het verkeerd deed, maar omdat het je raakte.
Voorbeeldvragen:
Welke gevoelens kwamen op toen ik dit herbeleefde?
Welke verantwoordelijkheid voelde ik het sterkst? En waar voelde ik tekortschieten?
Wat zegt dit over hoe ik wil zijn als schoolleider?
Welke overtuiging of waarde van mezelf kwam boven?
Hoe voelde mijn lichaam toen ik dit meemaakte?
Tip: Laat de vragen open en rustig op je inwerken. Je hoeft ze niet allemaal te beantwoorden. Kies degene die op dat moment het meest resoneren.
Leg het nu even weg
Hoe lang je het weglegt, bepaal je zelf. Een ingrijpende beslissing vraagt soms een week. Een gesprek dat blijft hangen misschien maar een paar dagen.
Dat weglegmoment is een belangrijk onderdeel in jouw proces. Het geeft ruimte aan het onderbewuste zodat er iets kan bezinken.
Omgaan met morele spanning - Het weglegmoment
Het wegleggen is cruciaal, maar loslaten is lastig. Een geheugensteuntje helpt.
Voorbeelden
🗄️ Leg de notities in een lade en zeg hardop: “Dit werk mag even rusten.” Ga daarna een kleine actie doen (kop koffie, rondje lopen).
📝 Schrijf één zin op wat je hebt geleerd en leg die apart. De rest van de notities mogen weg. Denk: “Ik neem het inzicht mee, niet de lading.”
✉️ Stop de notities in een envelop en voeg er een symbool bij (bijvoorbeeld een steen of een briefje). Ritueel markeert afronding en betekenis.
🎯 Noteer één concrete les of actie voor de toekomst op een apart kaartje. De rest van het verhaal blijft opgeborgen, als achtergrondinformatie.
Fase 2 – Morele dilemma's verwerken verwerken
Doel: betekenis geven en de ervaring integreren.
Stap 4. Lees je notities terug (10 min)
Wat valt je nu op? Zijn er verschuivingen? Is er iets dat lichter voelt, of juist scherper?
Stap 5. Stel de vraag naar binnen (15 min)
Wat doet dit dilemma eigenlijk met míj?
Wat zegt het over wie ik ben en wie ik wil zijn als leider?
Schrijf vrijuit. Misschien leer je iets over je grenzen, over je verlangen naar harmonie, of over je gevoel van rechtvaardigheid.
Stap 6. Sluit af met een klein gebaar (5 min)
Verscheur je notities, stop ze in een envelop, leg ze onder in een la, of geef ze symbolisch aan de wind tijdens een wandeling. Geen ritueel om te vergeten, maar een teken dat je het erkent en meeneemt als inzicht.
7. Richt je blik vooruit (5-10 min) - optioneel
Het dilemma ligt achter je, maar de wijsheid mag mee naar de toekomst. Bedenk één klein, concreet gebaar of een korte zin voor jezelf die je in vergelijkbare situaties kunt inzetten. Dit is geen groot actieplan, maar een ankerpunt voor je toekomstige handelen.
👉 Waarom? Het vergroot je repertoire voor toekomstige momenten. Je hoeft niet telkens opnieuw in dezelfde patronen te vallen en kunt bewuster kiezen hoe je reageert.
Voorbeelden:
De volgende keer dat ik deze spanning in mijn schouders voel, neem ik eerst een adempauze voordat ik reageer.
Ik herinner me dan dat mijn zorg voor de relatie even belangrijk is als de procedure.
Ik zal me afvragen: “Wat heeft op dit moment de meeste zorg nodig.”
Ik geef mezelf toestemming om niet meteen een antwoord te hoeven hebben.
Wanneer zelfreflectie niet genoeg is
Reflectie is een krachtige vorm van zelfzorg. Maar soms merk je dat een ervaring dieper snijdt dan je dacht. Let dan goed op signalen die wijzen op overbelasting of vastlopen.
De gevoelens worden heviger in plaats van milder.
Je slaapt slecht, blijft piekeren of merkt dat je prikkelbaar wordt.
De situatie beïnvloedt je dagelijks functioneren.
Je lichaam protesteert: hoofdpijn, vermoeidheid, spanning.
Je trekt je terug en hebt geen behoefte meer aan contact.
Herken je een of meer signalen? Blijf er niet alleen mee lopen. Een gesprek met een coach of vertrouwenspersoon kan helpen om helder te krijgen wat er speelt en wat jij nu nodig hebt om verder te kunnen.
Reflectie is zelfhulp maar goed leiderschap vraagt soms ook om hulp toelaten.
Tot slot
Soms blijft een situatie na-echoën, ook al dacht je dat het klaar was. Je kunt vrijblijvend een sparringsgesprek plannen als je daar behoefte aan hebt. In een kort gesprek kijken we wat er nog vastzit en wat je nodig hebt om weer verder te kunnen. Als het om iets anders vraagt, dan zeg ik dat eerlijk.
Morele Resonantie is nog in ontwikkeling. De basis staat, maar ik blijf de werkvorm verder aanscherpen. Ga er vooral mee aan de slag. Ik hoor graag wat helpt, wat minder werkt of wat je anders zou doen. Zo blijft de werkvorm groeien vanuit de praktijk van schoolleiders zelf.
Bekijk ook de korte werkvormen voor morele reflectie voor snelle oefeningen.