Wat is de Zorgcheck in het onderwijs?

Deze werkvorm zorg in onderwijs geeft je een concreet gespreksinstrument. Het helpt bij zorgverdeling op school en maakt verantwoordelijkheid in zorg bespreekbaar. Je krijgt snel inzicht op waar de zorg in jouw school stokt: in aandacht, verantwoordelijkheid, uitvoering of erkenning.

Voor wie

Schoolleiders die merken dat zorg niet loopt zoals het hoort.

Je kunt het alleen gebruiken maar ook heel goed om samen te doen met je IB’er, het team, en/of met ouders/externe partners (buurtteam, leerplichtambtenaar, SWV-consulent of andere zorgprofessionals).

Wanneer zet je de Zorgcheck Onderwijs in?

• Als het voelt alsof de zorg hapert of blijft liggen.

• Bij verdeelde verantwoordelijkheid: niemand voelt zich eigenaar.

• Bij zorgmoeheid: team raakt uitgeput door taken die blijven liggen.

• Bij conflicten over eerlijkheid: “Waarom moet ik dit altijd doen?”

• Bij inclusie-kwesties: check of zorg wel eerlijk wordt verdeeld.

• Basisvorm

  • Alleen: voor een snelle check als jij als schoolleider wilt zien waar de zorg hapert.

  • Samen met IB’er: goed om professioneel perspectief te combineren en signalen concreet te maken.

  • Team: klein groepje (2–5 collega’s) zodat iedereen echt kan praten en ervaringen kan delen.

• Externe partijen

  • Ouders, buurtteam, leerplichtambtenaar, SWV-consulent of andere zorgprofessionals kunnen meedoen bij complexe situaties.

  • De schoolleider neemt meestal de rol van gespreksleider: jij kent de context en verantwoordelijkheid, en kunt de groep sturen zodat iedereen zijn of haar ervaring deelt zonder discussie over eigenaarschap te domineren.

• Materialen: Post-its, groot vel papier of digibord, pen. Eventueel overzicht van leerlingen of situaties die aandacht vragen.

• Tijd: 30–60 minuten per situatie. Kort en krachtig; je wilt niet eindeloos vergaderen, maar direct zien waar de knelpunten zitten.

Praktisch stappenplan voor de zorgcheck in het onderwijs

Inbreng van de leerling (4–12 jaar)

Het perspectief van de leerling is essentieel om te begrijpen hoe de zorg echt aankomt.

Manieren om het perspectief mee te nemen:

1. Direct contact met de leerling: kort gesprek, spel, teken- of keuzekaartje (“Hoe voel jij je in de klas? Met je taken? Met de hulp die je krijgt?”).

2. Via ouders of verzorgers: ouders delen signalen vanuit huis of observaties van gedrag en stemming. Alleen met expliciete toestemming van de ouders en het kind.

3. Via andere professionals: schoolmaatschappelijk werker, gedragsdeskundige of externe zorgprofessional, alleen met toestemming van ouders en passende betrokkenheid van de leerling.

Alle perspectieven komen samen in de analyse, zodat het complete beeld zichtbaar is en concrete acties kunnen worden vastgesteld.

Rol van de gespreksleider

• Begeleidt het gesprek en houdt het praktisch en doelgericht.

• Zorgt dat iedereen aan bod komt en dat het gesprek niet uitmondt in schuldvragen.

• Legt de focus op waar de zorg hapert, niet op persoonlijke kritiek.

• Vertaalt inbreng van anderen naar concrete acties.

Concrete aanpak per zorgfase

1. 👀 Caring About – Zorg opmerken in de school

• Vraag: “Wie heeft écht gezien dat er een probleem was?”

• Check of signalen niet gemist worden.

• Voorbeeld: een kind dat steeds stiller wordt, maar niemand onderneemt actie.

2.🛡️Caring For – Verantwoordelijkheid voor zorg nemen in het team

• Vraag: “Wie voelt zich verantwoordelijk? En is dat duidelijk?”

• Ontdek hiaten in wie wat oppakt.

• Voorbeeld: ouderconflict dat blijft escaleren omdat niemand verantwoordelijk voelt.

3. 🤲 Care-Giving – Zorg goed uitvoeren in de praktijk

• Vraag: “Was de zorg die gegeven werd wel goed genoeg?”

• Kijk naar middelen, vaardigheden en draagkracht.

• Voorbeeld: leerkracht die overbelast raakt omdat ze alles alleen moet doen.

De fasen zijn gebaseerd op ideeën van zorgethica Joan Tronto vertaald naar het onderwijs en helpen je om systematisch te kijken (zie voetnoot).

4.👂 Care-Receiving – Zorg ontvangen en ervaren in de school

• Vraag: “Hoe werd de zorg ontvangen? Voelden mensen zich gehoord en geholpen?”

• Evaluatie van impact, niet alleen intentie.

• Voorbeeld: beleid voor passend onderwijs voelt top-down en niet inclusief.

5.🤝 Caring With – Samen zorg dragen in de schoolgemeenschap

• Vraag: “Werken we samen aan zorg, of is het ieder voor zich?”

• Check democratie en samenwerking in het team.

• Voorbeeld: beslissingen over zorg worden opgelegd zonder inspraak.

Tips voor schoolleiders om de Onderwijs Zorgcheck te gebruiken

• Begin klein en test deze werkvorm zorg team eerst bij één situatie.

• Doe het samen met één of twee collega’s voordat je het hele team erbij betrekt.

• Focus op wat je wél kunt beïnvloeden: verantwoordelijkheid afspreken, middelen regelen, rolverdeling duidelijk maken.

• Eindig altijd met een concrete actie, een kleine stap die meteen verschil maakt (dus geen lange analyses).

Mini-praktijkvoorbeeld van de zorgcheck

Situatie: In groep 6 valt een leerling steeds vaker uit tijdens de les. Het team merkt het, maar er wordt niets vastgelegd. Ouders zijn bezorgd, de leerling komt steeds vaker te laat op school.

• Caring About: Wie heeft gezien dat er iets speelt? De leerkracht merkt het op, maar meldt het niet systematisch.

• Caring For: Wie voelt zich verantwoordelijk? Het blijft liggen omdat iedereen denkt dat de intern begeleider het oppakt.

• Care-Giving: Werd de juiste zorg geboden? Nee, er is geen plan of ondersteuning, waardoor de leerkracht het alleen moet doen.

• Care-Receiving: Voelde de leerling zich geholpen? De leerling voelt zich onbegrepen en ouders krijgen geen zicht op wat er gebeurt.

• Caring With: Werkt het team samen? Nog niet, er is geen gezamenlijke aanpak en overleg met ouders ontbreekt.

Actiepunt: Stel een korte zorgroute op. Leerkracht meldt signalen direct bij IB’er, ouders worden betrokken, team bespreekt plan van aanpak, taken worden verdeeld.

💬 Laat weten wat je van de Onderwijs Zorgcheck vindt

Heb je de Zorgcheck geprobeerd? Ik ben benieuwd hoe het voor jou werkte, wat goed werkte en waar je nog tegenaan liep. Jouw feedback helpt om de werkvorm nóg beter te maken.

Wil je sparren over een concrete situatie, of samen kijken hoe je de Zorgcheck het beste inzet in jouw team? Ik denk graag met je mee en kan praktische tips, reflectievragen of aanvullende werkvormen aanreiken.

Ik geef zelf geen begeleiding aan schoolleiders of teams, maar kan je via mijn netwerk en het NEON (Netwerk Ethiek Ondersteuning Nederland) verbinden met gespecialiseerde professionals als dat nodig is.

Voetnoot: Gebaseerd op het werk van zorgethicus Joan Tronto. Haar zorgethische benadering helpt om systematisch te bekijken waar zorg tekortschiet in aandacht, verantwoordelijkheid, uitvoering of erkenning.